Thế Nào Là Người Nghiện Ma Túy? Người nghiện ma túy là người sử dụng chất ma túy, thuốc hướng thần hoặc thuốc gây nghiện với mức độ tạo ra sự lệ thuộc cả thể chất lẫn tinh thần. Họ không còn khả năng kiểm soát thói quen sử dụng, xuất hiện hội chứng cai khi dừng hoặc giảm liều, và phải đối mặt với các rối loạn thể chất, tâm thần, mối quan hệ xã hội. Nhận biết đúng định nghĩa này là nền tảng quan trọng để phòng ngừa, hỗ trợ và điều trị hiệu quả.
1. Ý nghĩa của việc định nghĩa người nghiện ma túy
Trong xã hội hiện đại, việc xác định thế nào là người nghiện ma túy có ý nghĩa quan trọng trong phòng ngừa, can thiệp và điều trị. Một định nghĩa chuẩn xác giúp cộng đồng, gia đình và cơ quan chức năng nhận diện để hỗ trợ đúng cách, giảm thiểu tác hại của ma túy đối với cá nhân và xã hội.
2. Định nghĩa pháp lý và y học về người nghiện ma túy
Theo quy định tại Luật Phòng, chống ma túy, người nghiện ma túy là người sử dụng chất ma túy, thuốc gây nghiện hoặc thuốc hướng thần, từ đó bị lệ thuộc vào các chất này về cả thể chất lẫn tâm thần. Lệ thuộc thể chất biểu hiện ở tình trạng không thể hoạt động bình thường nếu thiếu ma túy. Lệ thuộc tâm thần là khi người sử dụng luôn có cảm giác thèm nhớ, cưỡng bức hoặc bắt buộc phải sử dụng lại.
Ở góc độ y học, nghiện ma túy là tình trạng rối loạn do sử dụng lặp lại ma túy, dẫn tới biến đổi lớn về tâm thần, thay đổi chức năng não, hành vi và gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Đây là một bệnh mãn tính, dễ tái phát, có tác động sâu rộng tới mọi mặt đời sống người bệnh trên cả thể chất, tinh thần lẫn xã hội.
3. Các tiêu chí xác định người nghiện ma túy
3.1.Tiêu chuẩn chẩn đoán khoa học
Theo Thông tư 18/2021/TT-BYT và hướng dẫn của WHO, một người được xác định là nghiện ma túy khi có ít nhất 3 trong 6 biểu hiện sau xuất hiện đồng thời từ 1 tháng hoặc lặp lại nhiều lần trong 12 tháng:
- Cảm giác bắt buộc hoặc ham muốn mạnh mẽ phải sử dụng ma túy.
- Khó kiểm soát hành vi sử dụng về thời điểm, liều lượng hoặc tần suất.
- Xuất hiện dung nạp ma túy (cần tăng liều mới đạt được hiệu quả mong muốn).
- Giảm hứng thú với các hoạt động khác, chỉ quan tâm đến sử dụng ma túy.
- Tiếp tục sử dụng dù biết rõ hậu quả có hại cho bản thân, gia đình và xã hội.
- Có hội chứng cai khi dừng hoặc giảm liều sử dụng ma túy: vật vã, đau nhức, mất ngủ, buồn nôn, rối loạn cảm xúc.
3.2. Phân biệt người nghiện và người sử dụng trái phép ma túy
Không phải ai sử dụng trái phép chất ma túy cũng là người nghiện. Người nghiện là người đã lệ thuộc, không thể kiểm soát hành vi sử dụng, xuất hiện các triệu chứng cai và thay đổi tâm lý mạnh mẽ. Ngược lại, người mới dùng một vài lần chưa hẳn là người nghiện nếu chưa xuất hiện sự lệ thuộc điển hình.
4. Biểu hiện điển hình của người nghiện ma túy
4.1.Biểu hiện về tâm lý và hành vi
Người nghiện ma túy có sự thay đổi rõ rệt về tâm lý như thường xuyên lo lắng, thèm nhớ ma túy, dễ cáu gắt, thu mình, mất kiểm soát cảm xúc. Họ có thể nói dối, trốn tránh gia đình, tụ tập với nhóm bạn xấu hoặc có biểu hiện che giấu, bí mật trong sinh hoạt. Hành vi phạm pháp để kiếm tiền mua ma túy cũng dần xuất hiện nhiều hơn khi mắc nghiện nặng.
4.2.Biểu hiện thể chất và sinh lý
Về thể chất, thường gặp nhất là sụt cân nhanh, xanh xao, thiếu sức sống, da mặt nhợt nhạt, mắt lờ đờ, quầng thâm. Người nghiện tiêm chích có vết kim trên da, viêm nhiễm, lở loét hoặc dấu vết tổn thương ở các vị trí thường dùng. Khi cắt thuốc, dễ gặp các triệu chứng như run rẩy, đau nhức cơ thể, toát mồ hôi, ngáp vặt, mất ngủ kéo dài, mệt mỏi không dứt.
4.3.Rối loạn sinh hoạt và các mối quan hệ xã hội
Người nghiện ma túy thường bỏ bê học tập, làm việc, lười biếng trong vệ sinh cá nhân, xa rời các mối quan hệ thân thiết. Họ mất dần khả năng thực hiện từng công việc đơn giản, không còn hứng thú với sở thích cũ, sống biệt lập hoặc dễ xảy ra bạo lực, kích động nếu bị cấm đoán.
5. Hậu quả với sức khỏe và đời sống của người nghiện ma túy
Không chỉ lệ thuộc vào hóa chất, nghiện ma túy còn hủy hoại sức khỏe từng ngày. Não bộ bị tổn thương dẫn đến trầm cảm, loạn thần, mất kiểm soát hành vi. Các hệ thống khác như tim mạch, phổi, gan, thận suy giảm rõ rệt… Tỷ lệ mắc HIV/AIDS, viêm gan B, C, lao phổi ở người nghiện cao hơn hẳn so với nhóm bình thường do tiêm chích chung, sống không lành mạnh. Người nghiện cũng là nhóm nguy cơ cao bị đột tử, tổn thương thần kinh vĩnh viễn hoặc các biến chứng nặng khác đòi hỏi cấp cứu y tế.
Hệ quả xã hội cũng nặng nề: gia đình mất hạnh phúc, ly tán do kinh tế kiệt quệ, người nghiện bị kỳ thị, hạn chế quyền lao động, mất khả năng cống hiến và thường liên quan đến tội phạm, gây mất trật tự an ninh trật tự tại địa phương.
6. Vì sao một người trở thành người nghiện ma túy?
Quá trình nghiện ma túy thường bắt đầu bằng sự tò mò, mong muốn trải nghiệm cảm giác mới hoặc do ảnh hưởng từ bạn bè, môi trường sống và áp lực xã hội. Đôi khi, sự buồn chán, cô đơn, trầm cảm, thiếu kỹ năng ứng phó áp lực đời thường cũng là lý do thúc đẩy cá nhân tìm đến ma túy để “tạm quên thực tại”. Việc thiếu thông tin, giáo dục phòng chống ma túy và sự thờ ơ của gia đình cũng là nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng nghiện phát triển ngày càng phức tạp.
7. Nhận biết và phòng tránh nghiện ma túy
Nhận biết sớm dấu hiệu bất thường như thay đổi hành vi, thói quen sinh hoạt, biểu hiện lo âu kéo dài, tụ tập nhóm bạn lạ, tiêu xài tiền bạc không rõ lý do là biện pháp cơ bản để phòng tránh. Gia đình, nhà trường và xã hội cần tích cực giáo dục, nâng cao ý thức cảnh giác về ma túy. khi phát hiện người thân có dấu hiệu nghiện, nên chủ động động viên, tham vấn y tế thay vì phán xét, kỳ thị để tạo điều kiện cho họ vượt qua cám dỗ ma túy.
8. Hỗ trợ và can thiệp kịp thời giúp người nghiện ma túy phục hồi
Hành trình điều trị nghiện ma túy đòi hỏi phối hợp đa ngành: y tế, tâm lý, xã hội, pháp luật và quan trọng hơn cả là sự đồng hành của gia đình, người thân. Người nghiện cần được chăm sóc bằng các liệu pháp giải độc, cắt cơn, phục hồi sức khỏe kết hợp trị liệu tâm lý, xây dựng lại động lực sống. Hỗ trợ nghề nghiệp, tạo điều kiện ổn định cuộc sống, xoá bỏ mặc cảm… là chìa khóa giúp họ vượt qua sự lệ thuộc, tái hòa nhập cộng đồng và ngăn nguy cơ tái nghiện.
9. Hành động cộng đồng – Nâng cao nhận thức phòng ngừa ma túy
Chủ động trang bị kiến thức, kỹ năng sống lành mạnh, tạo môi trường học tập, lao động tích cực là những chiến lược dài hơi giúp giảm nguy cơ phát sinh nghiện ma túy. Mỗi người cần sẵn sàng lên tiếng, tố giác buôn bán, sử dụng ma túy trái phép nơi mình sinh sống, hỗ trợ những trường hợp có nguy cơ có thể sớm được tiếp cận hỗ trợ y tế. Đẩy mạnh truyền thông, xóa bỏ kỳ thị với người cai nghiện cũng giúp xây dựng xã hội khỏe mạnh, văn minh, không ma túy.
Kết luận
Người nghiện ma túy là đối tượng bị lệ thuộc cả thể chất lẫn tinh thần vào chất gây nghiện, dễ mất kiểm soát hành vi, sức khỏe, rơi vào vòng xoáy bệnh lý, lối sống và các hệ lụy xã hội nghiêm trọng. Việc nhận biết đúng thế nào là người nghiện ma túy là nền tảng để mỗi cá nhân, gia đình và xã hội chủ động phòng ngừa, phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời, góp phần bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi hiểm họa do ma túy gây ra.